Diabetologia kliniczna

Spis treści

CZĘŚĆ 1. Wprowadzenie
Rozdział 1. Diabetologia na miarę potrzeb
Dane epidemiologiczne i skala obciążeń powodowanych przez cukrzycę
Skuteczność prewencyjna oparta na dowodach
Wizja nowej diabetologii
Korzyści z diabetologii doskonalonej na miarę potrzeb
Podsumowanie
Rozdział 2. Historia badań i leczenia cukrzycy, chronologia odkryć naukowych
Chronologia odkryć naukowych w diabetologii
Z historii diabetologii w Polsce
Globalizacja diabetologii

CZĘŚĆ 2. Epidemiologia i klasyfikacja cukrzycy
Rozdział 3. Epidemiologia cukrzycy: świat i Polska
Opisowe wskaźniki epidemiologiczne
Rozkład wartości glikemii w populacji
Wpływ wewnętrznych cech populacji na wskaźniki epidemiologiczne
Wskaźnik chorobowości (Ch)
Wskaźnik zapadalności (Z)
Wskaźnik umieralności (U)
Podsumowanie – prognoza epidemiologiczna
Rozdział 4. Klasyfikacja cukrzycy
Definicja cukrzycy
Klasyfikacja cukrzycy
Wady aktualnej klasyfikacji cukrzycy
Autorskie rekomendacje dotyczące ulepszenia klasyfikacji cukrzycy
Podsumowanie

CZĘŚĆ 3. Etiologia i patogeneza cukrzycy. Predyspozycja genetyczna do cukrzycy
Rozdział 5. Etiologia i patogeneza cukrzycy typu 1. Predyspozycja genetyczna do cukrzycy typu 1
Historia naturalna cukrzycy typu 1
Predyspozycja genetyczna
Nieklasyczne postacie cukrzycy typu 1
Problemy badawcze
Diabetogenne czynniki środowiskowe
Rozdział 6. Etiologia i patogeneza cukrzycy typu 2. Predyspozycja genetyczna do cukrzycy typu 2
Predyspozycja genetyczna
Patogeneza diabetogennego wpływu otyłości
Upośledzenie reakcji komórek na insulinę – insulinooporność

CZĘŚĆ 4. Patofizjologia i zaburzenia wydzielania i działania insuliny
Rozdział 7. Fizjologia biosyntezy i wydzielania insuliny
Ultrastruktura wysp trzustki
Cytofizjologia insuliny
Regulacja wydzielania insuliny
Czynniki farmakologiczne w regulacji wydzielania insuliny
Rozdział 8. Patofizjologia niedoboru insuliny: molekularne i komórkowe mechanizmy zaburzenia regulacji metabolizmu w cukrzycy
Insulina jako sygnał stanu odżywienia
Insulina we krwi
Molekularne podstawy działania insuliny
Ogólna charakterystyka działania insuliny na metabolizm
Wpływ insuliny na metabolizm wątroby, mięśni szkieletowych, adypocytów i nerki
Koordynacja działania insuliny
Katabolizm insuliny
Rozdział 9. Patogeneza i diagnostyka insulinooporności
Definicja insulinooporności
Patofizjologia insulinooporności
Insulinooporność w praktyce klinicznej

CZĘŚĆ 5. Diagnostyka cukrzycy. Kliniczne opracowanie przypadków cukrzycy. Organizacja opieki diabetologicznej
Rozdział 10. Diagnostyka i metody patofizjologicznej klasyfikacji cukrzycy
Symptomatologia kliniczna cukrzycy
Symptomatologia biochemiczna cukrzycy
Kategorie hiperglikemii
Dodatkowe uwagi interpretacyjne
Oznaczanie stężenia glikowanej hemoglobiny (HbA1c) do celów
diagnostycznych
Diagnostyczna przydatność oznaczania stężenia niektórych hormonów
Diagnostyczna przydatność wskaźników immunologicznych i genetycznych
Rozpoznawanie cukrzycy ciężarnych
Rozpoznawanie cukrzycy u dzieci
Rozpoznawanie stanu przedcukrzycowego
Rozpoznawanie zespołu metabolicznego
Rozpoznawanie dyslipidemii u osób z zaburzeniami glikemii
Rozdział 11. Utajona autoimmunologiczna cukrzyca u osób dorosłych (LADA)
Heterogenność LADA
Różnicowanie między LADA i klasyczną cukrzycą typu 1
Rozdział 12. Nadwaga i otyłość jako czynniki patogenetyczne cukrzycy typu 2. Zasady prewencji i leczenia
Patogenetyczny wpływ nadmiaru tkanki tłuszczowej na rozwój insulinooporności
Prewencja cukrzycy typu 2 u osób z otyłością
Zasady leczenia cukrzycy typu 2 skojarzonej z otyłością
Podsumowanie
Rozdział 13. Zespół metaboliczny – zintegrowane ujęcie zaburzeń metabolicznych czynników ryzyka miażdżycy powodowanych przez otyłość brzuszną i insulinooporność
Spór o definicję zespołu metabolicznego
Czy możliwe jest jednolite ujęcie etiologii zespołu metabolicznego?
Szczególny charakter niektórych składników zespołu metabolicznego
Dyslipidemia jako istotny objawowy składnik zespołu metabolicznego
Inne, nieujęte w definicjach składniki zespołu metabolicznego istotne dla programów
prewencji i leczenia
Jaką definicję zespołu metabolicznego wybrać?
Zespół metaboliczny i ryzyko angiometaboliczne
Algorytm rozpoznawania zespołu metabolicznego w praktyce
Taktyka kompleksowej prewencji i leczenia zespołu metabolicznego
Podsumowanie
Rozdział 14. Podtypy cukrzycy o znanej etiologii – cukrzyca wtórna
Cukrzyca spowodowana znanymi mutacjami genetycznymi
Rzadkie typy cukrzycy wywołane procesem immunologicznym
Choroby trzustki powodujące cukrzycę
Choroby wątroby związane z cukrzycą
Współwystępowanie niedokrwistości megaloblastycznej z cukrzycą
Wtórna cukrzyca w przebiegu endokrynopatii
Cukrzyca a inne choroby przemiany materii
Cukrzyca indukowana przez leki lub związki chemiczne
Cukrzyca występująca w następstwie zakażeń
Cukrzyca rzekoma w przebiegu chorób katabolicznych
Rozdział 15. Odrębności cukrzycy zależne od wieku i płci chorych
Cukrzyca u dzieci i młodzieży
Cukrzyca u osób w starszym wieku
Płeć a cukrzyca
Rozdział 16. Kliniczne opracowanie przypadków cukrzycy (dokumentacja, ciągłość obserwacji, ocena i monitoring jakości opieki diabetologicznej)
Nowy pacjent
Dalsze wizyty – leczenie planowe i ciągłe
Wizyty doraźne i nieplanowe kontakty pacjenta lub jego rodziny z lekarzem albo poradnią
Trudny pacjent
Propozycje dokumentacji medycznej dla chorych na cukrzycę
Ocena jakości leczenia
Rozdział 17. Praktyka łączonej opieki diabetologicznej: planowe współdziałanie między opieką podstawową i specjalistyczną
Kategorie świadczeń w łączonej opiece diabetologicznej
Relacje między podstawową opieką zdrowotną i medycyną rodzinną a specjalistyczną opieką diabetologiczną

CZĘŚĆ 6. Prewencja cukrzycy
Rozdział 18. Prewencyjnie ukierunkowane cele i kryteria metabolicznego wyrównania cukrzycy – monitorowanie jakości leczenia w praktyce
Zapotrzebowanie na nowe, ostrzejsze kryteria diagnostyczne patologicznej hiperglikemii
W jakim stopniu można w praktyce osiągnąć idealne cele leczenia cukrzycy i spełnić kryteria jej kontroli?
Intensywne leczenie a koszty związane z cukrzycą
Ocena jakości wyników leczenia cukrzycy w praktyce
Podsumowanie
Rozdział 19. Autorskie ujecie problematyki prewencji cukrzycy
Prewencja pierwotna
Prewencja wtórna
Prewencja trzeciorzędowa
Zagrożenie cukrzycą typu 1
Zagrożenie cukrzycą typu 2
Dowody skuteczności prewencji cukrzycy typu 2
Taktyka skoordynowanej prewencji cukrzycy typu 2 i miażdżycy - intensyfikacja i monitoring
Badania przesiewowe
Addendum

CZĘŚĆ 7. Edukacja terapeutyczna, samokontrola glikemii i psychologia cukrzycy
Rozdział 20. Pedagogika kliniczna i jej podstawowa rola w poprawianiu jakości leczenia i życia osób z cukrzycą
Cele edukacji terapeutycznej osób z cukrzycą
Emancypacja i autonomia osoby z cukrzycą
Warunki skuteczności edukacji terapeutycznej
Racjonalizacja postaw wobec choroby
Partnerska relacja między lekarzem a pacjentem
Indywidualizacja programów
Przygotowanie planów edukacyjnych
Warunki uzyskiwania współpracy ze strony leczonych
Formy edukacji terapeutycznej
Edukacja w środkach masowego przekazu
Podsumowanie
Rozdział 21. Samokontrola glikemii i innych mierników skuteczności leczenia hipoglikemizujacego
Kryteria oceny
Domowe laboratorium
Źródła błędów w oznaczeniach stężenia glukozy w moczu za pomocą suchych testów
Ryzyko błędów w samokontroli glikemii
Przydatność określania stężenia glukozy w moczu
Badanie na obecność acetonu w moczu
Stężenie HbA1c­ jako wskaźnik skuteczności leczenia wykorzystywany w samokontroli
Oznaczanie stężenia fruktozaminy
Dziennik samokontroli
Ciągła kontrola glikemii
Książeczka opieki diabetologicznej
Doroczny bilans zdrowia – strategia leczenia
Rozdział 22. Psychologia cukrzycy – rola edukacji terapeutycznej we wzmacnianiu osobowości osób z cukrzycą
Wzmocnienie osobowości osoby z cukrzycą
Stres związany z chorowaniem na cukrzycę
Depresja z powodu chorowania na cukrzycę

CZĘŚĆ 8. Terapeutyczny styl życia
Rozdział 23. Zasady i cele modyfikacji sposobu odżywiania osób z cukrzycą
Podstawowe zasady diety
Składniki jakościowe diety
Zapotrzebowanie na energię
Masa ciała i BMI
Normalizacja masy ciała
Wybór produktów do diety cukrzycowej
Stosowanie wymienników węglowodanowych
Inne układy wymienników dietetycznych
Wybór produktów o diety dla osób z cukrzycą na podstawie ich indeksu glikemicznego
Jak harmonizować spożywanie posiłków ze stosowaniem leków zmniejszających stężenie glukozy we krwi
Ocena przestrzegania diety
Plan diety
Bogatobiałkowa, niskowęglowodanowa dieta „warszawska” stosowana w redukcji masy ciała u osób z zespołem metabolicznym
Rozdział 24. Trening mięśniowy i zwiększanie sprawności fizycznej jako metoda leczenia cukrzycy
Patofizjologiczne podstawy stosowania treningu fizycznego w leczeniu cukrzycy
Ograniczenia tolerancji dużych wysiłków fizycznych wynikające z cukrzycy
Zasady organizowania treningu fizycznego
Zasady prowadzenia treningu fizycznego na boisku lub w sali gimnastycznej
Praktyczne przepisy treningowe
Rodzaje ćwiczeń

CZĘŚĆ 9. Farmakoterapia cukrzycy
Rozdział 25. Zasady insulinoterapii
Wskazania ogólne do insulinoterapii
Psychoemocjonalne i organizacyjne opory przed podjęciem insulinoterapii
Farmakodynamika preparatów insuliny i jej analogów
Wybór sposobu insulinoterapii
Ustalanie dawki insuliny
Zasady insulinoterapii konwencjonalnej
Zasady i metody intensywnej insulinoterapii
Insulina wziewna
Rozdział 26. Techniki podawania insuliny
Kategorie instrumentów do podawania insuliny
Różnorodność terapeutycznych potrzeb pacjentów a dywersyfikacja instrumentów podających insulinę
Intensywna insulinoterapia za pomocą pompy insulinowej w układzie otwartym
Transplantacja komórek beta
Sztuczna trzustka
Rozdział 27. Zastosowanie systemu ciągłego monitorowania glikemii w płynie śródkomórkowym tkanki podskórnej
Kliniczne znaczenie ciągłej rejestracji glikemii
Oznaczenie stężenia glukozy za pomocą CGMS
Indywidualne wykresy całodobowych profili glikemii
Rozdział 28. Leczenie cukrzycy doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi
Wieloczynnikowe leczenie cukrzycy
Taktyka farmakoterapii
Grupy leków przeciwcukrzycowych
Algorytmy leczenia cukrzycy typu 2
Podsumowanie

CZĘŚĆ 10. Ostre powikłania cukrzycy
Rozdział 29. Ostre, metaboliczne powikłania cukrzycy – kwasice i śpiączki cukrzycowe
Kwasica i śpiączka ketonowa
Śpiączka nieketonowa hipermolalna
Kwasica mleczanowa
Podsumowanie
Rozdział 30. Hipoglikemia polekowa
Czynniki ryzyka polekowej hipoglikemii
Hipoglikemia w badaniach samokontrolnych – zasady dla pacjenta
Zapobieganie i leczenie hipoglikemii polekowej
Trwałe następstwa stanów hipoglikemicznych
„Nieświadomość hipoglikemii”
Przykładowa instrukcja edukacyjna dla pacjenta

CZĘŚĆ 11. Etiologia, patogeneza i leczenie zespołów angiopatii cukrzycowej
Rozdział 31. Etiologia naczyniowych powikłań długotrwałej cukrzycy – hipotezy dotyczące patogenezy angiopatii cukrzycowej
Definicje mikroangiopatii i makroangiopatii
Hipotezy etiologiczne i patogenetyczne dotyczące powstawania angiopatii
cukrzycowej
Rozdział 32. Intensywne postępowanie diagnostyczne i lecznicze w nadciśnieniu tętniczym skojarzonym z cukrzycą
Cele i ogólne zasady leczenia hipotensyjnego
Leczenie niefarmakologiczne
Leczenie farmakologiczne
Podsumowanie
Rozdział 33. Dyslipidemia cukrzycowa: diagnostyka i leczenie
Oksydacja lipoprotein – oksylipoproteiny
Glikacja lipoprotein – glikolipoproteiny
Podział hiperlipidemii
Prewencja i leczenie dyslipidemii u osób z cukrzycą
Rozdział 34. Cukrzycowe zaburzenia krzepnięcia i fibrynolizy
Zaburzenia czynności śródbłonka
Aktywność płytek krwi w cukrzycy
Wpływ hiperglikemii i dysinsulinemii na hemostazę
Wpływ dyslipidemii na procesy krzepnięcia i fibrynolizy
Stres oksydacyjny a układ krzepnięcia – zwiększenie aktywności kinazy białkowej C
Wpływ nadciśnienia tętniczego na śródbłonkowe i płytkowe mechanizmy hemostazy
Wpływ niektórych innych „paracukrzycowych” zaburzeń metabolicznych na procesy hemostazy
Zaburzenia reologiczne krwinek czerwonych – dodatkowy czynnik prozakrzepowy
Prewencja i leczenie nadkrzepliwości w cukrzycy
Rozdział 35. Choroby narządu wzroku powodowane przez cukrzycę
Podział chorób narządu wzroku powodowanych przez cukrzycę
Retinopatia cukrzycowa
Zaćma
Jaskra
Ślepota
Rozdział 36. Choroby nerek powodowane przez cukrzycę. Nefroprotekcja
Nefropatia cukrzycowa
Nefroprotekcja – pierwotne i wtórne zapobieganie nefropatii cukrzycowej
Inne choroby i zaburzenia układu moczowego często skojarzone z nefropatią cukrzycową
Podsumowanie
Rozdział 37. Intensyfikacja prewencji i leczenia choroby niedokrwiennej serca u osób z cukrzycą
Toksyczny wpływ hiperglikemii na serce, naczynia i unerwienie serca
Postępowanie diagnostyczne w praktyce
Bezobjawowe (nieme) niedokrwienie u osób z cukrzycą
Farmakoterapia hiperglikemii u osób z cukrzycą i chorobą niedokrwienną serca

Rozdział 38. Zespół stopy cukrzycowej – zapobieganie amputacjom w obrębie kończyn dolnych
Epidemiologia, koszty ludzkie i ekonomiczne
Zaburzenia występujące w zespole stopy cukrzycowej
Zespół stopy cukrzycowej niedokrwiennej
Zespół stopy cukrzycowej neuropatycznej
Zespół stopy cukrzycowej mieszanej
Zespół stopy cukrzycowej u osób długotrwale dializowanych
Choroby paznokci w zespole stopy cukrzycowej
Diagnostyka różnicowa zespołu stopy cukrzycowej
Leczenie
Zapobieganie
Rozdział 39. Angiopatia tętnic mózgu i jej powikłania u osób z cukrzycą
Udar mózgu u osób z cukrzycą
Encefalopatia cukrzycowa
Podsumowanie

CZĘŚĆ 12. Cukrzycowe choroby układu nerwowego
Rozdział 40. Neuropatia somatyczna obwodowego układu nerwowego
Klasyfikacja neuropatii
Patogeneza
Polineuropatia czuciowa
Uszkodzenia pojedynczych nerwów obwodowych – mononeuropatie
Mononeuropatie wieloogniskowe
Leczenie neuropatii obwodowych
Podsumowanie
Rozdział 41. Neuropatia autonomicznego układu nerwowego
Czynniki patogenetyczne
Informacje statystyczne
Objawy kliniczne
Rekomendacje diagnostyczne i lecznicze
Podsumowanie

CZĘŚĆ 13. Prewencja zespołów angiopatii i neuropatii cukrzycowej
Rozdział 42. Rekomendacje dotyczące prewencji głównych powikłań długotrwałej cukrzycy
Prewencja retinopatii cukrzycowej i ślepoty
Prewencja nefropatii cukrzycowej i niewydolności nerek
Prewencja choroby niedokrwiennej serca, zawału serca i niewydolności serca
Szanse prewencji niedokrwiennej choroby mózgu i udaru mózgu
Prewencja miażdżycy zarostowej tętnic kończyn dolnych – prewencja amputacji
Prewencja „cukrzycowego” nadciśnienia tętniczego
Prewencja neuropatii cukrzycowej
Rekomendacje – potrzeba dalszych badań patogenetycznych i terapeutycznych

CZĘŚĆ 14. Inne narządowe i układowe powikłania cukrzycy
Rozdział 43. Choroby układu pokarmowego powodowane przez cukrzycę
Patogeneza
Zaburzenia czynności przełyku
Powikłania żołądkowe
Zaburzenia czynności jelit
Choroby wątroby
Choroby dróg żółciowych
Choroby trzustki
Rozdział 44. Choroby jamy ustnej i zębów występujące w przebiegu cukrzycy
Ocena kliniczna stanu jamy ustnej i uzębienia
Infekcje ogniskowe w obrębie jamy ustnej
Paradontopatia cukrzycowa
Leczenie cukrzycy w okresie operacji stomatologicznej
Rozdział 45. Choroby skóry szczególnie często występujące u osób z cukrzycą
Grzybice
Ropne choroby skóry występujące w przebiegu cukrzycy
Zmiany skórne o podłożu naczyniowym lub neurotroficznym
Objawy skórne zaburzeń przemiany lipidów
Świąd skóry
Cukrzyca w chorobach przebiegających ze zmianami skórnymi
Rozdział 46. Infekcje u osób z cukrzycą
Infekcja jako powikłanie cukrzycy
Obserwacje kliniczno-epidemiologiczne
Obserwacje immunologiczne
Wpływ przewlekłych powikłań cukrzycy na odczyny odpornościowe
Wpływ wieku chorych na cukrzycę na zwiększenie podatności na infekcje
Infekcje jako czynnik ryzyka angiopatii cukrzycowej
Cukrzyca a rokowanie w infekcjach
Infekcja a leczenie hipoglikemizujące cukrzycy
Kliniczny podział „niezakaźnych” infekcji u osób cukrzycą
Niektóre infekcje swoiście związane z cukrzycą
Szczepienia
Podsumowanie
Rozdział 47. Rekomendacje dotyczące stosowania antybiotyków w leczeniu infekcji u osób z cukrzycą
Rekomendacje ogólne
Rekomendacje szczegółowe
Rozdział 48. Osteopatia cukrzycowa
Osteopenia cukrzycowa
Neuroartropatia cukrzycowa (staw Charcota)

CZĘŚĆ 15. Szczególne problemy kliniczne dotyczące zdrowia kobiety z cukrzycą
Rozdział 49. Ciąża u chorej na cukrzycę: łączona opieka diabetologiczno-położnicza
Informacje statystyczne
Klasyfikacja cukrzycy występującej w okresie ciąży
Patofizjologia ciąży
Powikłania ciąży u kobiet z cukrzycą
Wpływ ciąży na przebieg retinopatii cukrzycowej
Wpływ ciąży na rozwój i przebieg nefropatii cukrzycowej
Planowanie rodziny a cukrzyca
Taktyka opieki diabetologiczno-położniczej nad ciężarną z cukrzycą
Doradztwo genetyczne dla rodzin, w których występuje cukrzyca
Cukrzyca ciężarnych
Medyczne przeciwwskazania do zajścia w ciążę u kobiet chorujących na cukrzycę typu 1
Antykoncepcja u kobiet chorych na cukrzycę
Rozdział 50. Wpływ menopauzy na przebieg cukrzycy
Patogeneza menopauzy. Insulinooporność okołomenopauzalna
Okołomenopauzalne czynniki diabetogenne
Wzrost chorobowości z powodu cukrzycy typu 2 u kobiet w okresie okołomenopauzalnym
Hormonalna terapia zastępcza w diabetologii

CZĘŚĆ 16. Planowa współpraca diabetologa z chirurgiem i anestezjologiem
Rozdział 51. Okołooperacyjna opieka diabetologiczna
Przygotowanie do operacji
Rodzaje postępowania z chorymi
Żywienie przed operacją
Farmakologiczne leczenie hipoglikemizujące
Dzień operacji
Postępowanie pooperacyjne
Operacja u osób z cukrzycą powikłaną
Współistniejące z cukrzycą zaburzenia obciążające rokowanie okołooperacyjne
Postępowanie przy współistnieniu chorób serca
Postępowanie w nadciśnieniu tętniczym
Postępowanie w chorobach płuc współistniejących z cukrzycą
Postępowanie w chorobach nerek poza nefropatią cukrzycową
Operacja doraźna

CZEŚĆ 14. Atlas diabetologiczny
Posłowie
Skorowidz