Socjomotoryka jako przejaw synergii społecznej paradygmat i egzemplifikacja

Ze wstępu....

We współczesnej przestrzeni społecznej wzajemne uzależnienie ludzi jest coraz wyraźniejsze, w konsekwencji tego obok dyspozycji osobniczych także międzyosobnicze interakcje motoryczne w coraz szerszym wymiarze warunkują utylitarną sprawność życiową człowieka. Z tej racji wśród wielu dyspozycji osobniczych wyznaczających tę sprawność coraz ważniejszą rolę odgrywa interaktywna mobilność motoryczna człowieka, która w praktyce przejawia się w umiejętności wykorzystania w codziennym życiu społecznej synergii. Przejawy tej synergii wynikają ze zróżnicowanych wymiarów interakcji motorycznych tj. grupowego, zespołowego, wspólnotowego lub zrzeszeniowego a dynamikę tych przejawów warunkują różnorodne regulatory społeczne takie, jak: rytuał, współpraca, gra czy walka. Wzajemne oddziaływanie motoryczne ludzi powoduje uwidocznianie szerokiej gamy rodzajów wspólnego działania, współdziałania i emergencji działań złożonych, których utylitarne znaczenie przejawia się w wartości uzyskiwanych efektów synergicznych, czyli pozytywnie ocenianych wyników. Racjonalne poznawanie tych efektów wymaga z kolei sformułowania interdyscyplinarnego i jednocześnie pragmatycznego paradygmatu, którego główną przesłankę stanowić będzie synergia interakcji motorycznych, coraz częściej identyfikowana, w różnorodnej postaci i z różną siłą, w przestrzeni społecznej.

W rozpoznawaniu dynamiki motoryki człowieka wykorzystuje się powszechnie paradygmat antropomotoryczny, inaczej kinezjologiczny, i przyczyn mobilności ruchowej poszukuje się w dyspozycjach osobniczych człowieka do tej ruchliwości. Identyfikując więc różne aspekty ruchliwości motorycznej człowieka uwzględnia się głównie personalny jej wymiar, używając takich desygnatów, jak: psychomotoryka, sensomotoryka czy motoryka kognitywna. Mobilność motoryczną ludzi możemy jednak postrzegać także jako wspólną, wzajemnie zależną aktywność ruchową ludzi i jej przyczyn poszukiwać w interakcjach zachodzących między podmiotami aktywnymi motorycznie.

Od kilku lat jednak w postrzeganiu różnych przejawów mobilności motorycznej ludzi uwzględnia się interaktywny (społeczny) kontekst tej mobilności, uwzględniając takie desygnaty, jak: komunikacja motoryczna, Wpływanie ludzi na siebie ruchem, bierze się także pod uwagę racjonalne i antycypowane relacje, a także więzi kulturowo-afektywne występujące pomiędzy podmiotami aktywnymi motorycznie. W tym przypadku paradygmat identyfikowania wzajemnie zależnej ruchliwości ludzi stanowi socjomotoryka, której aksjologia, semantyka i metoda doświadczania zostały przedstawione w niniejszej monografii. Formułując paradygmat, uwzględniono bogactwo różnorodnych wymiarów interakcji motorycznych, w tym grupowych, zespołowych, wspólnotowych i zrzeszeniowych, identyfikowanych pomiędzy osobami aktywnymi ruchowo. Przyjęto także, że emergentno-atroficzny charakter tych interakcji wyznaczają regulatory społeczne, w tym konkurencyjne takie, jak: walka, gamifikacja i gra, oraz kooperacyjne - w tym: współpraca i rytuał, nadające motorycznej przestrzeni społecznej dynamiczny wymiar. Takie interdyscyplinarne podejście do interakcji motorycznych oddaje istotę i oryginalność formułowanego paradygmatu oraz uzasadnia użycie pojęcie socjomotoryka.

Analiza treści piśmiennictwa wskazuje, że społeczny (interaktywny) wymiar motoryki odnoszony jest do różnych jej aspektów. Interakcje motoryczne w zespołowych grach sportowych stanowi kryterium identyfikowania, np. gry w piłkę nożną (Mendo, Anguera 2001), gry w koszykówkę (Trninić i wsp. 2010) czy gry w hokeja na rolkach (Mendo, Anguera 2002). W badaniach uwzględnia się tak że interakcje motorycznejako kryterium klasyfikowania rodzajów sportu (Parlebas2001,Alzamora i wsp. 2007). Dostępnesą także prace dotyczące neurologicznych uwarunkowań socjomotoryki (Sommerville, Decety 2006) i te dotyczące badania środowiska społecznego jako czynników dynamizujących wspólną aktywność motoryczną (Flemmen 2005, Sherborne 2014). To tylko wybrane przykłady prac, w których pojawia się termin socjomotoryka lub terminy zbliżone do niego. Autorzy publikacji, dostrzegający społeczny wymiar motorycznej aktywności człowieka, pochodzą między innymi z USA, Norwegii, Francji, Hiszpanii, Chile, Serbii czy Portugalii, tak więc używanie tego pojęcia ma już wymiar globalny.

Aktywność motoryczną człowieka w społecznym wymiarze warunkowana jest niewątpliwie zewnętrznymi czynnikami społecznymi, szczególnie kulturowo-ekonomicznymi, wśród których Wolański (1983) wyróżnił modyfikatory kulturowo-ekonomicznymi, w tym: poziom wykształcenia rodziny, wysokość zarobków w rodzinie, wielkość i charakter środowiska społecznego, tradycje i zwyczaje wspólnoty. Osiński (2003) natomiast, dokonując podziału czynników wpływających na tempo rozwoju motorycznego, którego efektem jest poziom sprawności motorycznej, wyróżnił rodzinne i zewnętrzne względem rodziny czynniki kulturowo-ekonomiczne, w tym:

1)        wewnątrzrodzinne (wysokość zarobków i sposób podziału dóbr materialnych w rodzinie, poziom wykształcenia oraz kultury rodziców) oraz

2)        zewnętrzne (ogólny poziom kultury społeczeństwa, wielkość i charakter środowiska społecznego, system wartości, tj. tradycje i zwyczaje społeczne, nakazy i zakazy religijne, nawyki oraz zwyczaje dotyczące stosowania używek).

Cytowani autorzy uznają wprawdzie uwarunkowania kulturowo-ekonomiczne za ważne regulatory zachowań motorycznych człowieka, przy czym nie dokonują szczegółowej analizy uwarunkowań aksjologiczno-kulturowych jako regulatorów motorycznych interakcji społecznych.

Postrzeganie wspólnoty osób aktywnych motorycznie jako wypadkowej motorycznych interakcji personalnych znalazło odzwierciedlenie w publikacjach Panfila. Możliwość synergicznego postrzegania motorycznych interakcji z uwzględnieniem pozytywnego (synergicznego) ich wymiaru została opisane w kilku jego pracach (Panfil009, 2011). Interakcje pomiędzy osobami aktywnymi motorycznie zostały opisane także w kontekście efektywności motorycznego współdziałania ludzi (Panfil 2010, 2010a), z uwzględnieniem społecznych regulatorów tego współdziałania takich, jak: gra, walka, współpraca i rytuał (Panfil 2009 a). W kilku publikacjach przedstawiono także kryteria oceny efektywności współdziałania motorycznego (Panfil 2006, 2010, 2012). W analizowanych pracach nie znaleziono jednak opisu paradygmatu socjomotoryki, w tym aksjologii, języka jej opisu i metod poznawania, w szczególności zaś ontyki interakcji motorycznych, regulatorów tych interakcji i ich struktury. Treści przytoczonych publikacji wskazuje wprawdzie, że pojęcie socjomotoryka używane jest coraz częściej, lecz raczej intuicyjnie bez jego definiowania i głębszego uzasadnienia jego używania.

W publikacji przyjęto, że aktywność motoryczną człowieka warunkują wzajemnie determinujące się kompetencje człowieka i sytuacja społeczna, w które człowiek działa. Kompetencje osoby aktywnej motorycznie wyznaczane są poziomem jego dyspozycji osobniczych (umysłowych, ruchowych i osobowościowych), a sytuacja społeczna, w której człowiek działa, wyznaczana jest uznawanymi normami kultury i przyjętym scenariuszem wspólnego działania. Czyli kultura, scenariusz i organizacja interakcji motorycznych, w których człowiek funkcjonuje wptywają na kształt jego kompetencji motorycznych, gdyż człowiek świadomie lub nieświadomie antycypuje lub reaguje na postępowanie innych i modyfikuje swoje działania, a to z kolei wpływa na dynamikę norm kulturowych i scenariusze organizacji interakcji, w których działa osoba aktywna motorycznie. Interakcje motoryczne człowieka są więc wypadkową jego kompetencji przejawianych w aktywności motorycznej i norm kulturowych grupowych - zespołowych, wspólnotowych lub zrzeszeniowych, w których człowiek działa. Interakcje motoryczne w przestrzeni społecznej przyjmują strukturęo różnej dynamice. Struktury wyznaczają zachowania osób aktywnych motorycznie, lecz zarazem tworzą pola wyborów i ścieżki kreowania nowych zdarzeń kulturowych. Panfil (2008), opisując czynniki warunkujące możliwość działania człowieka, obok kompetencji wyróżnia się sytuacyjną możliwość działania wyznaczaną przez zmienne sytuacyjne trudne do przewidzenia i stałe sytuacyjne łatwiejsze do przewidzenia. Tak więc sytuacyjną możność działania określają kulturowo-organizacyjne warunki względnie stałe, tj. uptywający czas, miejsce działania, normy, struktura zadania, zachowania partnerów, reguły działania i zmienne sytuacyjne trudne do przewidzenia takie, jak: zachowania konkurencji, wynik działania, zachowania widowni i decyzje społecznych arbitrów....