Problemy kultury fizycznej i zdrowotnej w ujęciu holistyczno...

We wstępie wypada wyjaśnić wskazane w tytule perspektywy teoretyczne i paradygmaty; wyjaśnić, dlaczego problemy kultury fizycznej i zdrowotnej proponujemy ujmować w perspektywie holistyczno-humanistycznej.

Nauka wciąż ewoluuje. Zmiana paradygmatów, a więc obowiązujących w środowisku uczonych wzorców postępowania lub dominujących koncepcji metodologicznych, ogólnie uznanych osiągnięć naukowych, fundamentalnych założeń naukowych co do natury rzeczywistości, które przyjmuje się za oczywiste i nie neguje w badaniach, postępuje za zmianą pozostałych składników poglądu na świat. Dotyczy to nauk społecznych i nauk o człowieku (różnych antropologii), a także  multidyscyplinarnych nauk o kulturze fizycznej i nie mniej zróżnicowanych, choć jeszcze instytucjonalnie niewyodrębnionych, nauk o turystyce. Nauki te, których podmiotem pozostaje sam człowiek, nie powinny tegoż osobowego, psychofizycznego człowieka zagubić. Nowy systemowy paradygmat powinien pomóc we właściwym opisie ludzkiego świata, który wymyka się neopozytywistom i scjentystom.

Toteż konieczne jest przestrzeganie holistyczne-humanistyczne go spojrzenia na tę specyficznie ludzką, społeczną i kulturową rzeczywistość. Należy przestrzegać norm wprowadzonych na grunt nauki przez wybitnych humanistów, jak Florian Znaniecki i Erich Fromm, jak odkrywcy socjologii i psychologii humanistycznej oraz personalizmu w antropologii. Holizm dotyczy tu ujęcia całościowego zarówno wontologii, jak i w metodologii badań.

Twórca pedagogiki holistycznej prof. Andrzej Szyszko-Bohusz rozwija nowy, systemowy paradygmat na gruncie pedagogiki (i bardziej ogólnie -humanistyki), aplikując jej założenia do rzeczywistości wychowania fizycznego i sportu. Podobnie z perspektywy personalizmu czyni prof. Andrzej Pawłucki. Spojrzenie psychologiczne i pedagogiczne wymaga właśnie dostrzegania zarówno fizycznej, jak i duchowej istoty człowieka oraz formowania osobowości dziecka, kierowania jego rozwojem, wskazywania właściwej drogi. Perspektywa psychologiczna odsłania pewne problemy. Ujęcie pedagogiczne pozwala formułować wskazania teleologiczne (celowe) i deontologiczne (powinnościowe) dotyczące bądź to ochrony zdrowa, bądź rozwoju jego pozytywnego wysokiego potencjału, jak w sporcie wyczynowym. Wszystko to wymaga także praktycznych zastosowań, by nauka nie traciła kontaktu z badaną rzeczywistością. Toteż niezbędne jest powiązanie refleksji teoretycznej i badań psychologicznych z praktyką różnych dziedzin kultury fizycznej.

W pierwszej części monografii wydzielone zostały prace, których główne cele powiązane są z pojęciami podstawowymi dla psychologii. Tak więc interesujący problem naukowo-badawczy zależności między budową mózgu a świadomością ciata podjął Marcin Ponczek. Wybrane czynniki osobowości sportowców wysoko kwalifikowanych analizowała w kontekście społecznym Anna Owczarek. Cechy temperamentu jako determinanty lęku u skoczków spadochronowych stanowiły problem, który postanowiła rozwiązać Agnieszka Boldak. Kwestię umiejscowienia kontroli u chłopców uprawiających i n i eupraw łających gimnastyki sportowej rozstrzygają w swej pracy Joanna Basiaga-Pasternak i Anna Maria Omy lak.

Kolejna seria prac odnosi się do kategorii równie podstawowych dla psychologii i socjologii sportu i zawodu, co także powinno interesować nauczycieli akademickich kształcących studentów wychowania fizycznego, samych studentów oraz nauczycieli wychowania fizycznego. Znajdujemy tu trzy prace Janusza Zielińskicgo: Analiza tożsamości zawodowej nauczyciela wychowania fizycznego; Trudności zawodowe nauczyciela wychowania fizycznego motywacją do podejmowania działań dydaktyczno-wychowawczych; Analiza wypalenia zawodowego nauczyciela wychowania fizycznego. Krzysztof Warchoł zbadał i opisał postawy nauczycieli wychowania fizycznego wobec wykonywanego zawodu według zmiennej stopnia awansu zawodowego. Z kolei Anna Brojek interpretowała zagadnienie dominujących motywów wyboru studiów wychowania fizycznego w wybranych uczelniach w Polsce.

Część druga — Aplikacje z teorii wychowania fizycznego i sportu — zawiera prace empiryczne, których tematyka rozciąga się od społecznej percepcji sportowców niepełnosprawnych, przez wychowanie zdrowotne, po teorię treningu sportowego.

Grzegorz Błażejewski porównał wypowiedzi studentów z Tarnowa i Rzeszowa na temat sportu osób niepełnosprawnych. Paweł Król i Stanisław Ciesz-kowski przeanalizowali wpływ czynników społeczno-ekologicznych na stan zdrowia dzieci. Emilian Zadarko i Zbigniew Barabasz przedstawili wyniki swoich badań dotyczących aktywności i sprawności fizycznej młodzieży studiującej kierunki medyczne. Z kolei strukturę sprawności fizycznej studentów, ale z kierunku wychowania fizycznego, zbadał Jaromir Grymanowski. Metody realizacji zadań ruchowych preferowane w szkolnym wychowaniu fizycznym przedstawił Witold Półtorak. Józef Tatarczuk i Ryszard Asienkiewicz zaprezentowali analizę porównawczą cech somatomctrycznych, proporcji ciała, wielkości otłuszczenia i wieku mcnarche młodzieży akademickiej byłej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie na tle innych uczelni wyższych w Polsce.

Trzy kolejne prace dotyczą postaw wobec zasad bezpieczeństwa, wobec zdrowia i oceny własnego stanu zdrowia. Michał Siniarski-Czaplicki zajął się stanem świadomości zagrożeń młodzieży gimnazjalnej związanych z zachowaniami nad wodą. Daniel Puciato i Piotr Kobuszewski zbadali samoocenę stanu zdrowia grupy osób trenujących sporty walki. Postawy wobec zdrowia studentów kierunku „turystyka i rekreacja'" z Wydziału Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Rzeszowskiego są tematem opracowania Jaromira Grymanowskiego.

Ostatnia partia prac reprezentuje teorię sportu i motorykę sportową. Dwa artykuły Jana Jungera i współpracowników opisują wyniki badania wpływu aktywności fizycznej na motoryczne zdolności koordynacyjne seniorów i poziom owych zdolności. Ostatni tekst, którego autorami są Pavel Rużbarsky i Vi era Smerecka, poświęcony jest ocenie odpowiedzi organizmu na obciążenia treningowe w pływaniu w okresie przygotowawczym do zawodów. Prace te zostały przyjęte w języku angielskim, jak przekazali je ich autorzy.

We wszystkich pracach zamieszczonych w niniejszej monografii, choć w różnym stopniu, autorzy ujmują aktywność człowieka interdyscyplinarnic lub z głównym akcentem na jakiś aspekt i perspektywę danej dziedziny wiedzy. Całość daje obraz względnie pełny - od psychologicznych refleksji o świadomości ciała i zdrowia po biologiczną odpowiedź organizmu na obciążenia w treningu wyczynowym. Zwłaszcza aplikacje z perspektywy teorii wychowania fizycznego, wychowania zdrowotnego i teorii sportu bądź słowackiej edukologii sportowej dopełniają obraz kierunków penetracji dzisiejszych nauk o kulturze fizycznej w ich holistycznym i humanistycznym wymiarze.

Niniejszy zbiór prac polecamy zwłaszcza osobom zainteresowanym humanistyką kultury fizycznej oraz obszarem wspólnym dla teorii i empirii nauk o kulturze fizycznej - od psychologii po teorie wychowania fizycznego, wychowania zdrowotnego i sportu. Wojciech J. Cynarski Wojciech Bajorek