Kształcenie gracza we współczesnej grze w piłkę nożną

Gra w piłkę nożną jest jedną z najbardziej popularnych gier na świecie, także w Polsce, ze względu na duże walory wychowawczo-widowiskowe oraz systemowe ujęcie w szkoleniu dzieci i młodzieży wyznaczone przez Polski Związek Piłki Nożnej gra ta bardzo prężnie się rozwija. Obecnie w procesie szkolenia piłkarskiego w naszym kraju główne trendy tej gry ujęto w Narodowym Modelu Gry, wyznaczającym efektywne kierunki, które są unowocześniane zgodnie z Europejską Unifikacją Szkolenia (konwencją trenerską UEFA). Współczesne materiały do nauczania gry są dostępne licencjonowanym trenerom PZPN, stąd też dla rozpowszechnienia trendów nowoczesnego i zaktualizowanego procesu nauczania gry w piłkę nożną istnieje potrzeba opracowania podręcznika dla studentów uczelni sportowych, którzy w programowych zajęciach z tego przedmiotu muszą zdobyć wiedzę i opanować umiejętności zgodne ze współczesnymi (obowiązującymi) ramami wyznaczonymi przez PZPN w Narodowym Modelu Gry (NMG-PZPN). Innym powodem opracowania takiego podręcznika jest możliwość edukacji w konieczności przejścia na zdalne nauczanie, co powoduje trudności w nauczaniu praktycznym (np. była sytuacja w okresie pandemii COVID-19). Niniejszy podręcznik został uzupełniony o analizę działań technicznotaktycznych piłkarza w formie wizualnej (płyta DVD), dzięki czemu uczący może na bazie teoretycznej wiedzy poglądowo wspomóc proces opanowania praktycznego działania. Dodatkową zaletą podręcznika jest też ewolucyjne ukazanie rozwoju myśli szkoleniowej w grze w piłkę nożną. Biorąc pod uwagę wiele koncepcji (nie zawsze zweryfikowanych) w procesie uczenia gry oraz dużą rozbieżność w terminologii i organizacji szkolenia piłkarskiego, w celu lepszego zrozumienia tematu przedstawiono klasyczną wiedzę opartą na dawnych [Talaga 1997a, 1997b, 1997c; Panfil 1997; Bednarski, Koźmin 2004] oraz współczesnych opracowaniach [Duda 2006, 2017; Dorna i in. 2016; Grycmann, Szyngiera 2017; Grycmann 2021]. W przedstawionym podręczniku znalazły się też liczne powołania na aktualną fachową polską i zagraniczną literaturę przedmiotu, do której jest odsyłany czytelnik, chcący rozszerzyć wiedzę na temat poruszanego problemu. Wydaje się, że taka koncepcja pozwoli na lepsze zrozumienie procesu szkolenia gracza piłki nożnej, wytworzy też stan refleksyjności u trenera, który świadomie ukształtuje proces szkolenia. Niniejsze opracowanie przeznaczone jest przede wszystkim dla studentów uczelni sportowych o profilu „wychowanie fizyczne". Stanowi ono też uzupełnienie wiedzy zdobytej przez nich w czasie zajęć praktycznych z przedmiotu „teoria i metodyka piłki nożnej", a w szerszym ujęciu stanowi także kompendium wiedzy o grze w piłkę nożną, którą mogą też wykorzystać wykwalifikowani trenerzy. Uwzględniając zatem takie potrzeby, dokonano próby opracowania podręcznika, który nie tylko określa kierunki szkolenia piłkarzy nożnych według wytycznych NMG-PZPN, ale też w sposób przystępny (np. dla osób niebędących trenerami piłki nożnej), obszerny i refleksyjny (np. dla studentów uczelni sportowych czy też szkoleniowców) przybliża treści związane z treningiem piłkarzy nożnych.

Spis treści:

Wstęp 7
1. Początki i rozwój piłki nożnej na świecie i w Polsce 9
1.1. Rys historyczny piłki nożnej 9
1.2. Początki i rozwój piłki nożnej w Polsce 13
2. Ogólna charakterystyka gry w piłkę nożną 15
2.1. Piłka nożna jako sytuacyjny układ działań zależnych 15
3. Metody i formy wykorzystywane w procesie nauczania gry w piłkę nożną 20
4. Topografia działań na boisku w organizacji gry i w treningu piłkarza 43
5. Tradycyjny podział techniki piłki nożnej 48
6. Działania w grze w piłkę nożną 52
6.1. Działania indywidualne 53
6.1.1. Działania indywidualne w ofensywie 54
6.1.1.1. Uderzenia piłki niezbędne do przemieszczania piłki i zdobywania bramek 54
6.1.1.2. Prowadzenie piłki niezbędne do zdobywania pola gry i przemieszczania piłki 67
6.1.1.3. Zwody w grze piłkarza nożnego 73
6.1.1.4. Gra ciałem (blokowanie, utrzymanie piłki) 84
6.1.1.5. Drybling 84
6.1.1.6. Gra bramkarza w ofensywie 85
6.1.1.7. Uwalnianie się od przeciwnika — wybiegnięcie na pozycję 87
6.1.1.8. Wrzut z linii bocznej boiska 87
6.1.2 Działania indywidualne w defensywie 89
6.1.2.1. Przeciwdziałanie otrzymującemu podanie 89
6.1.2.2. Przeciwdziałanie graczowi z piłką 90
6.1.3. Intelektualizacja nauczania działań technicznych piłkarza —projekt efektywnego nauczania z możliwością wykorzystania jako wspomaganie w procesie szkolenia 107
6.2. Działania grupowe 124
6.2.1. Działania grupowe w ofensywie 125
6.2.1.1. Podania piłki 126
6.2.1.2. Przyjęcia piłki 126
6.2.1.3. Uzyskanie swobody — zwód podczas przyjmowa-nia piłki 140
6.2.1.4. Wyjście na pozycję 140
6.2.1.5. Tworzenie pozornej przewagi — zasłona 141
6.2.1.6. Tworzenie swobody partnerom — przepuszczanie piłki 141
6.2.1.7. Uzyskanie swobody działania przez współdziała-nie dwójkowe, trójkowe lub czwórkowe 142
6.2.1.8. Tworzenie chwilowej przewagi liczebnej 143
6.2.1.9. Współdziałanie podczas wykonywania stałych fragmentów gry 144
6.2.1.10. Graficzne przykłady grupowych sposobów współ-działania w celu uzyskania chwilowej przewagi sił lub swobody manewru w ofensywie 144
6.2.2. Działania grupowe w defensywie 156
6.2.2.1. Współdziałanie umożliwiające realizację celów gry 156
6.2.2.2. Współdziałanie ułatwiające realizację celów gry 158
7. Strategia i taktyka gry — podstawowe pojęcia 173
7.1. Struktura taktyki piłki nożnej 176
7.2. Pojęcie stylu i modelu gry 185
7.2.1. Szkoły piłkarskie 187
7.3. System gry 187
7.3.1. Ewolucja systemów gry i warianty stosowane w ich rozwoju 188
7.4. Ogólne zadania i kompetencje graczy w poszczególnych forma-cjach i pozycjach systemu gry (na przykładzie gry w systemie 1-4-2-3-1) 213
7.5. Metodyka nauczania działań taktycznych w realizacji celów gry —przykłady ćwiczeń 221
7.6. Intelektualizacja nauczania działań taktycznych piłkarza — projekt efektywnego nauczania z możliwością wykorzystania jako wspo-maganie w procesie szkolenia 241
7.6.1. Etapy nauczania taktyki gry w piłkę nożną 246
8. Fizjologiczne wymogi treningu sportowego piłkarza 260
8.1. Fizjologiczne mechanizmy wysiłków o różnym czasie trwania . . . 261
8.2. Sprawność procesów termoregulacji oraz gospodarki wodno-elek-trolitowej podczas wysiłku fizycznego piłkarza 266
8.3. Racjonalny trening fizyczny jako modulator wydolności fizycznej piłkarza 269
9. Celowe czynności przygotowujące piłkarza do wysiłku 271
9.1. Rola i znaczenie rozgrzewki w szkoleniu piłkarza 271
9.2. Stretching 285
10. Kształtowanie zdolności motorycznych piłkarza 305
10.1. Koordynacyjne zdolności motoryczne 307
10.2. Ćwiczenia skocznościowe 315
10.3. Ćwiczenia gibkościowe i zwinnościowe 318
10.4. Ćwiczenia szybkościowe 321
10.5. Ćwiczenia siłowe 325
10.6. Ćwiczenia wytrzymałościowe 329
10.7. Metody i formy treningowe w kształtowaniu zdolności motorycz-nych 333
11. Podstawy cykliczności w szkoleniu piłkarzy nożnych 341
12. Dokumentacja szkoleniowa — wymóg planowego i racjonalnego szkolenia 367
12.1. Obóz sportowy jako integralna składowa w rocznym cyklu szko-lenia 367
13. Kontrola procesu szkolenia gry w piłkę nożną 372
13.1. Sprawdzanie wiadomości o działaniach technicznych piłkarza. 373
13.2. Sprawdzanie wiadomości o działaniach taktycznych piłkarza . 375
13.3. Sprawdzanie wiadomości z przepisów gry w piłkę nożną 378
13.4. Testy psychofizyczne określające sprawność techniczną 379
13.5. Metody obserwacji skutecznej gry w działaniach technicznych piłkarza 392
13.6. Metody obserwacji skutecznej gry w działaniach taktycznych pił-karza 393
13.7. Kontrola sprawności ogólnej 395 13.8. Kontrola psychologiczna w praktyce trenerskiej 417
14. Wytyczne PZPN dotyczące organizacji szkolenia dzieci i młodzieży w Polsce 418
14.1. Charakterystyka rozwoju psychofizycznego dzieci i młodzieży 418
14.1.1. Rozwój fizyczny dzieci i młodzieży 418
14.1.2. Rozwój intelektualny dzieci i młodzieży 419
14.1.3. Rozwój emocjonalny dzieci i młodzieży 421
15. Etapizacja szkolenia piłkarskiego dzieci i młodzieży w Polsce 423
15.1. Etap I — Gier i zabaw ruchowych. Szkolenie do U-7 (Skrzat). . . • 425
15.2. Etap II — Wszechstronny — przygotowania wstępnego. Szkolenie do U-8-9 (Żak) 427
15.3. Etap III — Wszechstronny — przygotowania wstępnego. Szkolenie do U-10-11 (Orlik) 428
15.4. Etap IV — Wszechstronny — nauczania podstawowego. Szkolenie do U-12-13 (Młodzik) 430
15.5. Etap V — Ukierunkowany — nauczania i doskonalenia. Szkolenie do U-14-15 (Trampkarz) 433
15.6. Etap VI — Ukierunkowany — nauczania i doskonalenia, i Specja-listyczny — trenowania. Szkolenie do U-16-19 (Junior młodszy, starszy) 436
16. Wytyczne w periodyzacji szkolenia dzieci i młodzieży 443
17. Organizacja imprez piłkarskich 450
18. Wartości autoteliczne jako ważny czynnik w racjonalnym szkoleniu młodych piłkarzy nożnych 459
Zakończenie 463
Bibliografia 464