Raporty i szkice o kulturze fizycznej i zdrowotnej w perspektywi

Nauka na miarę XXI wieku, a zwłaszcza multidyscyplinurne nauki o kulturze fizycznej nic mogą gubić samego człowieka - podmiotu badań. A więc po pierwsze powinna zachowywać takie zalecenia badań i normy metodologiczne, jak sformułowany przez Floriana Znanieckicgo współczynnik humanistyczny. Ponadto nauki o człowieku, kulturze i społeczeństwie wymagają sugerowanego przez Ericha Fromma (Mleć czy być. Duchowe podstawy nowego społeczeństwa), Fritjofa Caprę oraz innych myślicieli i teoretyków ujęcia systemowego, holistycznego. Zgodnie z nim poszczególne zagadnienia, fakty społeczne lub procesy powinny być interpretowane z uwzględnieniem szerszych kontekstów systemowych, temporalnych, procesualnych. Holizm dotyczy tu ujęcia całościowego zarówno w ontologii, jak i w metodologii badań.

Rzecz jest szczególnie istotna w naukach o kulturze fizycznej, gdzie obszar penetracji badawczych rozeiąga się od sfery biomedycznej i biotcch-niczncj po wymiary społeczno-kulturowc. Dotyczy to również nauk o zdrowiu, a także naukowej refleksji i eksplikacji na obszarach kultury fizycznej i zdrowotnej. Ewolucja nauki i zmiany paradygmatów zmierzają właśnie w kierunku łączenia nowego humanizmu (Mircca Eliadc) otwartego na kulturowy dialog z antropologicznym personalizmem i antropologią integralną. Nie należy unikać aksjologii i sądów normatywnych, które w naukach społecznych obecne są implicite od zawsze, bo wynikają ze światopoglądu badacza. Nowy systemowy paradygmat powinien pomóc we właściwym opisie ludzkiego świata, który wymyka się ncopozytywistom i scjcntystom. XIX-wieczne marzenie o wymierności nauki i jej pełnej obiektywności pozostanie zapewne niespełnione.

Zbiór prac został podzielony na trzy części. Część pierwszą, poświęconą zagadnieniom ogólnotcorctycznym rozpoczyna praca profesora Zbigniewa Krawczyka pt. Przegląd koncepcji teoretycznych w naukach społecznych kultury fizycznej. Prof. Krawczyk rozwija zwłaszcza teoretyczne koncepcje Piotra Sztompki i Jonathana Turnera (Struktura teorii socjologicznej). Wskazuje przy tym na konieczność odnoszenia się do właściwej teorii na kolejnych etapach postępowania badawczego, co niestety, nie jest powszechnie w naukach o kulturze fizycznej przestrzegane. Praca ta stanowi odpowiedni wstęp do zawartych w monografii tekstów poświęconych badaniom społecznym w obszarach kultury fizycznej i kultury zdrowotnej.

 Prof. Jerzy Kosicwicz, filozof, rozważa problemy spirytualizmu i duchowości sportu. Są to refleksje pozakonfcsyjnc. Warszawski uczony stawia jak zwykle prowokujące tezy, wymagając nowego spojrzenia na poszczególne zagadnienia i fenomeny. Prof. UR Władysław Pańczyk proponuje aplikację etyki do diagnozowania stanu ciała i duszy dzisiejszego społeczeństwa konsumpcyjnego. Czyż grzechy wobec własnego ciała nie powinny mieć odniesienia do uznawanych i realizowanych powszechnie kanonów moralnego postępowania? Czy musimy obawiać się ponurych wizji Z. Baumana (Ponowoczesność jako źródło cierpień) i F. Fukuyamy (Koniec człowieka)1? W kolejnym tekście dwaj słowaccy badacze - dr Marce) Nemec i prof. Jan Jungcr - podejmują problem przestrzegania zasady fair play w sporcie w skali globalnej. Dla właściwego oddania treści wypowiedzi praca ta publikowana jest w języku angielskim.

Część druga książki zawiera rozdziały poświęcone zjawiskom z obszaru kultury sportowej. Praca prof. UR Wojciecha J. Cynarskicgo łączy refleksję filozoficzną i ogólnoteorelyczną pierwszej części publikacji z częścią zawierającą wyniki badań kulturowych. Poświęcona jest analizie symboliki i wymiaru rytualnego meczów popularnych gier zespołowych na przykładzie futbolu amerykańskiego, baseballu i koszykówki. Tok refleksji kulturowych w odniesieniu do różnych kultur sportowych kontynuowany jest w interesującym artykule dr Doroty Pawlik. Omawia ona wybrane tradycyjne elementy kultury fizycznej Maorysów. Praca ta jest efektem badań terenowych przeprowadzonych przez autorkę w Nowej Zelandii. Także artykuł dr Ewy Polak poświęcony zmianom kulturowym na przykładzie polskiego słownictwa sportowego (kultura języka) mieści się w nurcie refleksji społeczno-kulturowcj realizowanej na obszarze wspólnych zainteresowań nauk o kulturze fizycznej i humanistyki.

Część trzecia książki zatytułowana Raporty o wybranych zjawiskach w zakresie kultury fizycznej i zdrowotnej zawiera rozprawy, które przybliżają czytelnikowi wyniki badań empirycznych zrealizowanych z zastosowaniem socjologicznych metod, technik i narzędzi badawczych. Psychosocjologiczna problematyka widowni sportowej znalazła tu wyraz w dwóch pracach. Tekst drą Tomasza Sahaja odnosi się do ważnego problemu patologii sportu, jakim jest chuligaństwo pseudokibiców. Autor interpretuje społeczne aspekty działań pscudokibi-ców futbolowych. W centrum refleksji dr Anny Nizioł znalazło się kolejne podstawowe pojęcie socjologiczne, jakim jest „styl życia". Autorka ta przedstawia swą empiryczną pracę pt. Elementy stylu życia kibiców piłkarskich a ich wizerunek w społeczeństwie. Monika Sławek podjęła badania rekreacyjnej aktywności fizycznej i sposobów spędzania czasu wolnego, realizując studium przypadku jednego z osiedli mieszkaniowych. Bogusława Graczykowska badała aktywność ruchową wybranej grupy zawodowej - nauczycieli. W kręgu subdyscypliny socjologicznej, jaką jest socjologia czasu wolnego, zrealizowana została także praca współautorska Władysława Pańczyka, Dagmary Sądeckiej i Joanny Dudek pt. Poziom aktywności fizycznej studentów wybranych uczelni południowo--wschodniej Polski. Problem roli społecznej i zawodowej przyszłych nauczycieli wychowania fizycznego podjęła Anna Bochenek. Analizuje ona przygotowanie do pełnienia owych ról studentów ZWWF w Białej Podlaskiej. W badaniach społecznych nie sposób uciec od odniesień do grup społecznych, zwłaszcza rodziny i grup nieformalnych, oraz od wpływu na społeczne funkcjonowanie jednostki. Dr Rafał Kapica analizuje przekazywanie w rodzinie wzorów spędzania czasu na podstawie badań aktywności turystycznej studentów. Różne formy aktywności ruchowej osób starszych znalazły się z kolei w opracowaniu Marii Tomovej. Tę część refleksji, poświęconą zdrowiu, dobremu samopoczuciu i ćwiczeniom fizycznym osób starszych, rozpoczyna praca drą Ivana Uhcra. Ostatni artykuł dopełnia obrazu rozlicznych problemów kultury fizycznej i zdrowotnej, których przegląd w perspektywie ujęcia holistyczno-humanistyczncgo ukazuje niniejsza książka. Tekst Agaty Andruszkiewicz łączy ujęcia z dziedziny zarządzania kulturą fizyczną oraz analizę z gruntu socjologii sportu i rekreacji.

Faktami i problemami społecznymi są zarówno ludzkie ciało, zdrowie, ekologia, infrastruktura sportowo-rckrcacyjna, jak i aktywność czasu wolnego. Monografia ta ukazuje dość szeroki zespół zagadnień dający obraz jednego z wymiarów dzisiejszych zainteresowań humanistyki kultury fizycznej. Zawarte w niej treści powinny zainteresować lub zainspirować czytelnika poszukującego wiedzy z zakresu nauk społecznych o kulturze fizycznej i związanej z tym przygody intelektualnej.

Bardzo dziękujemy Recenzentowi, prof. Józefowi Lipcowi (UJ) za konstruktywną krytykę pierwotnej wersji tej książki i jakże cenne uwagi. Dziękujemy prof. Stanisławowi Tokarskiemu (Zakład Krajów Pozaeuropejskich PAN), który na prośbę redaktorów naukowych ocenił kulturologiczną pracę dr Doroty Pawlik. Jest wreszcie zasługą Autorów poszczególnych prac, iż monografia ta uzyskała tę właśnie postać - dziękujemy za ich intelektualny wkład w to wspólne dzieło. Wojciech J. Cynarski Stanisław Cicszkowski