Sprawne działania indywidualne i zespołowe

Praca uwzględnia klasyczną i współczesną wiedzę z zakresu problematyki sprawnych działań, ujętą w sposób syntetyczny. Posiada uniwersalny, a przez to, mam nadzieję, względnie trwały charakter. Starałem się zachować równowagę pomiędzy poznawczymi a praktycznymi (projektowymi) aspektami opracowania. W materiałach źródłowych, poza literaturą przedmiotową i uzupełniającą, wykorzystałem własny dorobek wynikający z wieloletniej współpracy z organizacjami sportowymi, administracyjnymi i biznesowymi (głównie firmami międzynarodowymi) w realizacji projektów i wdrożeń o charakterze personalnym, marketingowym i zarządczym. Opisane zostały konkretne studia przypadków oraz oryginalne narzędzia wypracowane w trakcie prowadzonych wspólnie projektów. Przedmiotem niniejszej pracy są działania (celowe zachowania) indywidualne i zespołowe podejmowane w różnych obszarach i formach aktywności ludzkiej — rozpatrywane ze względu na ich sprawność/efektywność. Zespoły w prakseologii stanowią odmienną od grup formę zbiorowości, wyodrębnioną ze względu na jakościowy, a nie ilościowy (grupy), podział zadań. Przyjąłem perspektywę prakseologiczno-systemową jako najbardziej dla tak sformułowanego przedmiotu badań reprezentatywną. Problemem wyeksponowanym w pracy są uwarunkowania sprawności działań indywidualnych i zespołowych oraz sposoby ich usprawniania. Organizacje będą jedynie uzupełniającym aspektem rozważań. Działania odnoszę do zdefiniowanych problemów praktycznych, uwarunkowań osobniczych sprawców działań (możliwości dyspozycyjnych) oraz uwarunkowań środowiskowych i organizacyjnych (możliwości sytuacyjnych). Ocenę sprawności/efektywności działań rozpatruję wieloaspektowo przy uwzględnieniu charakteru zjawisk (liniowy, skokowy), celu, rezultatu i kosztów działań oraz uwarunkowań osobniczych i środowiskowych. Obszarem szczególnych odniesień interpretacji zjawisk i wskazań prakseologicznych będą sport i biznes. Jakie są nowe aspekty w pracy w stosunku do klasycznych ujęć prakseologicznych? Co jest jej wartością dodaną? Przede wszystkim należy wymienić: — wyeksponowanie myślenia systemowego, z podkreśleniem znaczenia sprzężeń zwrotnych oraz podejścia sytuacyjnego w usprawnianiu i projektowaniu działań; — włączenie metod heurystycznych w rozwiązywanie problemów praktycznych; — opisanie roli emocji, myślenia i podświadomości w podejmowaniu decyzji i sposobach realizacji działań wykonawczych; — wyeksponowanie problematyki aksjologii prakseologicznej (ocen sprawnościowych) w ocenach działań zarówno indywidualnych, zespołowych, jak i organizacyjnych; — uwzględnienie problematyki działań zespołowych (współdziałania) i rozwijania zespołów; — odniesienie się do potencjału indywidualnego i zespołowego oraz uwarunkowań jego ujawniania. Przywołując słowa mojego wielkiego mistrza profesora Tadeusza Pszczołowskiego, starałem się w tej książce rozwijać prakseologię, iść dalej, ale nie jestem pewny, czy mi się to udało. Może to nie będzie dalej, tylko inaczej?

UKŁAD PRACY
Praca składa się z ośmiu rozdziałów tematycznych ułożonych w sposób ułatwiający czytelnikowi sukcesywne wdrażanie się w problematykę sprawności działań. Przyjąłem dedukcyjny sposób prezentowania materiału, tj. wychodzący od analizy zjawisk (bytów) bardziej ogólnych, nadrzędnych, do opisów i analiz zdarzeń bardziej szczegółowych — wynikających z tych poprzednich.
Rozdział 1. Prakseologia — nauka o sprawnym działaniu W rozdziale tym przedstawiłem proces kształtowania się prakseologii jako nauki o sprawnym działaniu, przedmiot badań prakseologicznych i rozwój myśli prakseologicznej. Określiłem także stan obecny prakseologii i możliwe kierunki jej rozwoju.
Rozdział 2. Systemy — myślenie systemowe Opisałem istotę i rodzaje systemów, a także cechy myślenia systemowego. Dokonałem szerszej analizy sprzężeń zwrotnych i ich wpływu na zachowanie się systemów. Zaprezentowałem grafiki (modele) ujęć systemowych umożliwiających projektowanie systemów.
Rozdział 3. Problemy praktyczne Scharakteryzowałem sytuację praktyczną i jej zobrazowanie w postaci problemów praktycznych. Dokonałem klasyfikacji problemów praktycznych, przedstawiłem sposoby ich formułowania i rozwiązywania. Omówiłem też istotę ujęcia heurystycznego w rozwiązywaniu problemów oraz podstawowe błędy popełniane przy formułowaniu i rozwiązywaniu problemów.
Rozdział 4. Działania Skoncentrowałem się na istocie i klasyfikacji działań. Odniosłem się do możliwości dyspozycyjnych i sytuacyjnych działań. Opisałem myślenie jako formę działania poprzedzającego wykonanie i wpływ określonego typu myślenia na działania. Wskazałem także na rolę percepcji i wartości przy wyborze działań.
Rozdział 5. Sprawność działań Rozdział zawiera prakseologiczną koncepcję oceny sprawności działania. Zająłem się w nim dylematami terminologicznymi i interpretacyjnymi związanymi z ocenami sprawnościowymi. Scharakteryzowałem poszczególne postaci działań sprawnych, podałem przykłady oceny sprawności działań. Odniosłem się również do oceny efektywności organizacji, opisując najważniejsze światowe ujęcia stosowane w jej ocenie.
Rozdział 6. Teoretyczne i metodyczne podstawy usprawniania działań Omówiłem zasady i dyrektywy sprawnych działań, dokonałem ich klasyfikacji. Dalszą część poświęciłem cyklowi działania zorganizowanego jako ogólnej, prakseologicznej metody usprawniania działań. Przedstawiłem wybrane metody empiryczne i heurystyczne w usprawnianiu działań.
Rozdział 7. Sprawność zespołów Odniosłem się do terminów „grupa" i „zespół" oraz różnic między nimi. Poruszyłem temat synergii jako kluczowego efektu współdziałania, wynikającego z efektu organizacyjnego i facylitacyjnego (społecznego). Opisałem kluczowe czynniki sprawności zespołów, takie jak: cele zespołowe, kompetencje członków zespołu, struktura osobowościowa i komunikacja otwarta. Podałem przykłady sposobów oceny sprawności zespołów.
Rozdział 8. Potencjał indywidualny i zespołowy Sprecyzowałem pojęcia potencjału, talentu, kompetencji. Opisałem najistotniejsze czynniki potencjału indywidualnego i zespołowego. Wyeksponowałem problem zespołowego uczenia się i stosowanych w nim narzędzi moderacyjnych. Na koniec przytoczyłem kilka przykładów dobrych praktyk — pracy zespołowej w przedsiębiorstwach.

Spis treści:

WPROWADZENIE 9
Przesłanki podjęcia pracy 9
Koncepcja merytoryczna 11
Skąd zainteresowania problematyką i dlaczego prakseologia? 12
Układ pracy 13
Dedykacja 14

ROZDZIAŁ 1. PRAKSEOLOGIA - NAUKA O SPRAWNYM DZIAŁANIU 15
1.1. Geneza prakseologii 15
1.2. Prakseologia jako nauka o sprawnym działaniu 17
1.3. Przedmiot badań prakseologii 19
1.4. Prakseologia a problematyka prakseologiczna 20
1.5. Prakseologiczna teoria organizacji i zarządzania 21
1.6. Prakseologiczna orientacja badawcza w sporcie 22
1.7. Współczesna (nowoczesna) prakseologia: dylematy i postulowane kierunki rozwoju 23

ROZDZIAŁ 2. SYSTEMY - MYŚLENIE SYSTEMOWE 27
2.1. Systemy, ich rodzaje i właściwości 27
2.2. Tworzenie się ogólnej teorii systemów 29
2.3. Relacja: przyczyna—skutek 33
2.4. Sprzężenia zwrotne 35
2.5. Organizacja sportowa jako system adaptujący się 37
2.6. Sprzężenie zwrotne wzmacniające i równoważące oraz opóźnienia 40
2.7. Myślenie systemowe 44
2.7.1. Porządek wielopoziomowy 44
2.7.2. Grafik uporządkowań strukturalnych 46

ROZDZIAŁ 3. PROBLEMY PRAKTYCZNE 52
3.1. Istota problemu 52
3.2. Sytuacja praktyczna jako sytuacja problemowa 53
3.3. Podział i specyfika problemów 56 3
.4. Rozwiązywanie problemów 59
3.4.1. Analiza i synteza systemowa 59
3.4.2. Fazy rozwiązywania problemu praktycznego 62
3.5. Twórcze rozwiązywanie problemów 64
3.5.1. Konieczność twórczego rozwiązywania problemów 64
3.5.2. Heurystyka 65
3.5.3. Antynomiczny i paradoksalny charakter twórczości 67
3.5.4. Proces twórczego rozwiązywania problemów 68
3.6. Jak rozwiązywać problemy — indywidualnie czy zespołowo/grupowo? 69
3.7. Błędy popełniane przy formułowaniu i rozwiązywaniu problemów praktycznych 70
3.7.1. Przyjmowanie perspektywy technicznej 70
3.7.2. Ukryte („milczące") założenia 72
3.7.3. Myślenie liniowe w nieliniowym świecie 73
3.7.4. Niewłaściwa identyfikacja znaczenia (wagi) i rodzaju problemu 75

ROZDZIAŁ 4. DZIAŁANIA 78
4.1. Istota działania 78
4.2. Analiza pojęciowa działania. Elementy działania, model działania 79
4.3. Klasyfikacja działań 80
4.4. Specyfika działania zespołowego — współdziałania 83
4.5. Możliwość działania 86
4.6. Myślenie jako działanie 88 4
.6.1. Myślenie jako postać działania 88
4.6.2. Uwarunkowania kulturowe myślenia 89
4.6.3. Emocje (podświadomość) i logika w myśleniu 93
.6.4. Typy myślenia S1 i S2 94
4.6.5. Percepcja a myślenie 96
4.6.6. Percepcja a wartości 97
4.6.7. Myślenie jako umiejętność 99

ROZDZIAŁ 5. SPRAWNOŚĆ DZIAŁAŃ 100
5.1. Wprowadzenie do ocen prakseologicznych 100
5.2. Pojęcie sprawności działań 101
5.3. Prakseologiczne postaci sprawności działań — kształtowanie się pojęć 102
5.4. Współczesne dylematy terminologiczne w ocenie sprawności 105
5.5. Ocena sprawności działań 107
5.5.1. Skuteczność działań 107
5.5.2. Efektywność działań 108
5.5.3. Ekonomiczność działań 109
5.5.4. Korzystność działań 110
5.5.5. Racjonalność działań 111
5.6. Efektywność organizacji 117
5.6.1. Interpretacje pojęcia efektywności organizacji 117
5.6.2. Metody oceny efektywności organizacji 120
5.6.3. Przykład zastosowania metody segmentów strategicznych do oceny efektywności funkcjonowania polskich związków sportowych 124
5.7. Błędy praktyczne 126

ROZDZIAŁ 6. TEORETYCZNE I METODYCZNE PODSTAWY USPRAWNIANIA DZIAŁAŃ 129
6.1. Zasady i dyrektywy — aspekty terminologiczne 129
6.2. Zasady sprawnego działania 130
6.2.1. Uniwersalne zasady sprawnego działania 131
6.2.2. Antynomiczne zasady sprawnego działania 134
6.3. Dyrektywy praktyczne 137
6.3.1. Warunki i przyczyny, interpretacje związków przyczynowych 138
6.3.2. Warianty dyrektyw praktycznych 139
6.4. Cykl organizacyjny jako podstawowa metoda usprawniania działań 142 6.4.1. Istota cyklu organizacyjnego i jego zastosowanie 142
6.4.2. Charakterystyka cyklu organizacyjnego 146
6.4.3. Struktura cyklu organizacyjnego 147
6.4.3.1. Etap formułowania celu 147
6.4.3.2. Etap planowania 150
6.4.3.3. Etap podejmowania decyzji 155
6.4.3.4. Etap realizacji 166
6.4.3.5. Etap kontroli działań 169
6.5. Metody empiryczne stosowane w procesie usprawniania działań 172
6.6. Metody heurystyczne stosowane w procesie usprawniania działań 175

ROZDZIAŁ 7. SPRAWNOŚĆ ZESPOŁÓW 184
7.1. Zbiorowości, grupy i zespoły 184
7.2. Grupy i zespoły 187
7.3. Zadania indywidualne, grupowe czy zespołowe? 188
7.4. Synergia 189
7.4.1. Pojęcie synergii i obszary jej występowania 189
7.4.2. Prakseologiczne ujęcie synergii/synergizmu 191
7.4.2.1. Efekt organizacyjny 192
7.4.2.2. Efekt facylitacyjny 193
7.4.3. Synergia w zespołach sportowych 196
7.5. Uwarunkowania wysokiej sprawności zespołów 198
7.5.1. Cele zespołu 199
7.5.2. Kompetencje członków zespołu 202
7.5.2.1. Zakres pojęciowy i podział kompetencji 202
7.5.2.2. Systemowy model kompetencji 203
7.5.2.3. Poziomy kompetencji zespołu 204
7.5.3. Struktura osobowościowa zespołu 206
7.5.3.1. Profile indywidualne członków zespołu 206
7.5.3.2. Profil zespołowy 213
7.5.4. Komunikacja w zespole 215
7.5.4.1. Komunikacja otwarta 215
7.5.4.2. Etapy doskonalenia komunikacji otwartej w zespole 219
7.5.4.3. Dialog i dyskusja w komunikacji otwartej 222
7.5.4.4. Instrumenty rozwoju komunikacji otwartej w zespołach/grupach 224
7.5.4.5. Wzorce komunikowania się w najlepszych zespołach 225
7.6. Czynniki zmniejszające sprawność zespołów 226
7.7. Ocena sprawności zespołów 228
7.7.1. Obszary, kryteria i miary oceny sprawności zespołów 228
7.7.2. Postaci sprawności zespołów 230
7.7.3. Ocena sprawności działań indywidualnych w zespołach 230

ROZDZIAŁ 8. POTENCJAŁ INDYWIDUALNY I ZESPOŁOWY 235
8.1. Istota potencjału 235
8.2. Potencjał a talent 236
8.3. Potencjał a kompetencje 240
8.4. Obszary i skale ujawniania potencjału 242
8.5. Czynniki potencjału menedżerskiego 244
8.6. Czynniki potencjału indywidualnego 245
8.6.1. Umiejętność regulowania emocji 245
8.6.2. Umiejętność zmiany nawyków 246
8.6.3. Wola ustawicznego uczenia się 247
8.6.4. Umacnianie motywacji wewnętrznej 248
8.6.5. Dążenie do mistrzostwa 250
8.7. Potencjał zespołów 251
8.7.1. Zaufanie 252
8.7.2. Wspólna wizja 253
8.7.3. Zespołowe uczenie się 255
8.7.3.1. Narzędzia zespołowego uczenia się 255
8.7.3.2. Zespołowe uczenie się w przedsiębiorstwach 262
8.7.3.3. Przykłady dobrych praktyk pracy zespołowej w przedsiębiorstwach 266

Podsumowanie 272
ZAKOŃCZENIE 273
Co się w tej pracy udało? 273
Gdzie pojawiły się wątpliwości i rozterki? 274
Refleksja końcowa 275
BIBLIOGRAFIA 276