Próchnica wczesnodziecięca

W Polsce choroba próchnicowa u dzieci to niestety wciąż poważny problem społeczny i epidemiologiczny mający konsekwencje zdrowotne w kolejnych etapach życia. Czynników ryzyka próchnicy zębów mlecznych jest wiele. Mogą to być zachowania dietetyczne, czas wprowadzenia i częstość wykonywania zabiegów higienicznych w jamie ustnej dziecka. Nie bez znaczenia są też choroby i przyjmowane w czasie ciąży leki, palenie tytoniu, obecność ognisk próchnicy u przyszłych rodziców dziecka, niski poziom świadomości prozdrowotnej, a także status socjoekonomiczny rodziny.

Próchnica może być przyczyną bólu, przedwczesnej utraty uzębienia mlecznego, zaburzeń rozwojowych narządu żucia, co może prowadzić do utrudnień w rozwoju mowy i zaburzeń intelektualnych i emocjonalnych dziecka.

Niekorzystny wpływ na stan ogólny malucha może mieć także postępowanie terapeutyczne. Szczególnie negatywne działanie na dziecko ma stres związany z leczeniem stomatologicznym. Problem ten może być także czynnikiem sprzyjającym rozwojowi poważnych chorób ogólnoustrojowych. Wiadomo, że choroba próchnicowa odgrywa często rolę w etiologii infekcji górnych dróg oddechowych czy infekcyjnego zapalenia wsierdzia. Ten wieloaspektowy problem zdrowotny można jednak pokonać dzięki wcześnie rozpoczętej profilaktyce.

Z tą myślą powstała ta monografia, która skierowana jest przede wszystkim do stomatologów, asystentek i higienistek stomatologicznych, a także lekarzy pediatrów i lekarzy rodzinnych, którym przypada szczególna rola w zapobieganiu próchnicy u dzieci przez prowadzenie działań edukacyjnych w zakresie zdrowia jamy ustnej, udzielanie porad dietetycznych i higienicznych, zalecanie stosowania środków profilaktycznych i w odpowiednim momencie kierowanie dziecka do leczenia specjalistycznego.

Próchnica wczesnego dzieciństwa, będąca najczęściej diagnozowanym u dzieci do 3 roku życia schorzeniem przewlekłym, traktowana jest obecnie jako choroba społeczna uwarunkowana środowiskowo. W pracy przedstawiono liczne zależności obserwowane w przebiegu ciąży, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju choroby próchnicowej. Określenie nowego obszaru poszukiwań związków przyczynowo skutkowych promujących wzrost podatności tkanek zębów na demineralizację, stanowi interesujące podejście o charakterze interdyscyplinarnym. Analiza stanu zdrowia dziecka w korelacji z zachowaniami zdrowotnymi rodziców/opiekunów jest podejmowana już od wielu lat. W prezentowanej pracy nowatorsko zidentyfikowano predyktory mogące modyfikować rozwój i dojrzewanie tkanek zębów podczas odontogenezy. W efekcie prowadzonych badań stwierdzono, iż predyktorami taki mogą być czynniki zaburzające przebieg ciąży. Tak ujęta analiza prognostyczna może stanowić cenne narzędzie indywidualnej oceny ryzyka rozwoju choroby próchnicowej u dziecka.

Spis treści:

Rozdział 1. WSTĘP 11
Epidemiologia próchnicy wczesnego dzieciństwa 12
Rozdział 2. ZDROWIE PRZEDMIOTEM ZAINTERESOWANIA INTERDYSCYPLINARNEGO 17
Ewolucja poglądów dotyczących zdrowia i choroby 18
Teoretyczne koncepcje zdrowia 21
Definicje zdrowia 21
Model i koncepcja nowoczesnej salutogenezy 23
Zdrowie publiczne 24
Medycyna prospektywna 25
Zadania promocji zdrowia 27
Strategia dla zdrowia dzieci i młodzieży 28
Edukacja zdrowotna 30
Rozdział 3. ROZWÓJ NARZĄDU ŻUCIA I UZĘBIENIA W KONTEKŚCIE ROZWOJU
DZIECKA 33
Rozwój narządu żucia 33
Rozwój układu stomatognatycznego 36
Funkcje układu stomatognatycznego 37
Rozwój uzębienia (odontogeneza) 40
Faza wewnątrzłonowa rozwoju uzębienia 41
Faza pozałonowa rozwoju uzębienia 42
Rozwój zębów 43
Rozdział 4. ETIOLOGIA PRÓCHNICY WCZESNODZIECIĘCEJ 47
Czynnik bakteryjny 48
Substrat pokarmowy 50
Czynnik gospodarza 50
Czas działania czynników próchnicotwórczych – istotny czynnik ryzyka
próchnicy wczesnodziecięcej 50
Rola śliny w ekosystemie jamy ustnej 52
Funkcje śliny 53
Ślina jako materiał diagnostyczny 54
Rozdział 5. PROMOCJA ZDROWIA JAMY USTNEJ W ASPEKCIE ODPOWIEDZIALNOŚCI
RODZICIELSKIEJ 55
Populacja dzieci 3-letnich w badaniach skriningowych 55
Wpływ zachowań zdrowotnych matki na stan zdrowia jamy ustnej dziecka
w wieku do 3. roku życia 58
Populacja dzieci do 3. roku życia 59
Edukacja prekoncepcyjna 59
Opieka perinatalna 61
Promocja zdrowia jamy ustnej 68
Karta Praw Kobiety Rodzącej 69
Zachowania ryzykowne w okresie ciąży 70
Zapalenie przyzębia jako czynnik ryzyka wystąpienia porodu
przedwczesnego 71
Nikotynizm czynny i bierny 72
Alkohol a ciąża 73
Substancje psychoaktywne inne niż alkohol a ciąża 74
Ciąża a leki stosowane bez ordynacji lekarskiej 74
Obowiązki rodzica wobec dziecka 75
Prawa dziecka 77
Konwencja o prawach dziecka 77
Prawa konstytucyjne dziecka – wybrane artykuły Konstytucji RP 78
Aspekty prawne władzy rodzicielskiej 79
Aspekty formalno-prawne pracy lekarza dentysty z pacjentem nieletnim 80
Działania profilaktyczne na rzecz poprawy zdrowia jamy ustnej 81
Zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia w zakresie zdrowia jamy ustnej
dzieci i młodzieży 83
Programy profilaktyczne w zakresie poprawy zdrowia jamy ustnej dzieci
realizowane w Polsce 86
Świadczenia stomatologiczne z zakresu profilaktyki profesjonalnej dla
badanego przedziału wiekowego 88
Rozdział 6. ZACHOWANIA ZDROWOTNE MATKI MAJĄCE WPŁYW NA ZDROWIE JAMY
USTNEJ DZIECKA 91
Wpływ przebiegu ciąży na występowanie próchnicy wczesnodziecięcej 92
Wpływ terminu i sposobu rozwiązania ciąży na występowanie próchnicy
wczesnego dzieciństwa 92
Wpływ wieku matki na występowanie próchnicy wczesnodziecięcej 96
Wpływ kolejności ciąż na występowanie próchnicy wczesnodziecięcej 98
Wpływ czynników zaburzających fizjologiczny przebieg ciąży na występowanie
próchnicy wczesnodziecięcej 100
Wpływ długotrwałych wymiotów na występowanie próchnicy
wczesnodziecięcej 101
Wpływ zaburzeń metabolicznych w ciąży: cukrzycy ciężarnych i gestozy,
na występowanie próchnicy wczesnodziecięcej 103
Wpływ leków stosowanych w prowadzeniu ciąży zagrożonej
na występowanie próchnicy wczesnodziecięcej 110
Rozdział 7. WPŁYW INNYCH CZYNNIKÓW ZWIĄZANYCH Z PRZEBIEGIEM OKRESU
PERINATALNEGO NA WYSTĘPOWANIE PRÓCHNICY WCZESNODZIECIĘCEJ 117
Wpływ przebiegu okresu okołoporodowego na występowanie próchnicy
wczesnodziecięcej 117
Wpływ sposobu rozwiązania ciąży na występowanie próchnicy
wczesnodziecięcej 118
Wpływ masy urodzeniowej dziecka na występowanie próchnicy
wczesnodziecięcej 120
Wpływ stanu noworodka w chwili urodzenia według wskazania skali Apgar
na występowanie próchnicy wczesnodziecięcej 121
Wpływ schorzeń infekcyjnych i antybiotykoterapii stosowanej
w 1. roku życia na występowanie próchnicy wczesnodziecięcej 126
Wpływ zachowań ryzykownych w ciąży na występowanie próchnicy
wczesnodziecięcej 127
Wpływ wiedzy zdrowotnej matek na stan zdrowia jamy ustnej dziecka 139
Wpływ wiedzy matek dotyczącej okresu perinatalnego na występowanie
próchnicy wczesnodziecięcej 140
Wpływ wiedzy matek dotyczącej czynników kariogennych na występowanie
próchnicy wczesnodziecięcej 142
Wpływ wiedzy matek dotyczącej wybranych aktów prawnych związanych
z działalnością ochrony zdrowia na występowanie próchnicy
wczesnodziecięcej 146
Wpływ innych czynników sprzyjających występowaniu próchnicy
wczesnodziecięcej 149
Wpływ czasu karmienia piersią na występowanie próchnicy
wczesnodziecięcej 149
Wpływ słodyczy w diecie dziecka na występowanie próchnicy
wczesnodziecięcej 154
Wpływ warunków środowiskowych na występowanie próchnicy
wczesnodziecięcej 157
Wpływ źródeł wiedzy, z których korzysta matka w kształtowaniu kompetencji
dla zdrowia jamy ustnej, na poziom wiedzy zdrowotnej 163
Rozdział 8. POSTĘPOWANIE KLINICZNE 171
Diagnostyka choroby próchnicowej 171
Metody diagnostyki choroby próchnicowej 172
Powikłania choroby próchnicowej 173
Techniki opracowywania ubytków w zębach mlecznych 175
Materiały stosowane do odbudowy zębów mlecznych 176
Profilaktyka choroby próchnicowej 176
Rozdział 9. ROLA ŻYWIENIA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI W PROFILAKTYCE
OSOBNICZEJ 179
Programowanie żywieniowe 179
Programowanie mikrobiotyczne 181
Rozdział 10. OCENA AKTYWNOŚCI ZDROWOTNEJ MATEK DZIECI WOLNYCH
OD PRÓCHNICY WCZESNODZIECIĘCEJ 185
Rozdział 11. MODEL PROGNOSTYCZNY WYSTĘPOWANIA PRÓCHNICY
WCZESNODZIECIĘCEJ W POPULACJI DZIECI DO 3. ROKU ŻYCIA 197
Rozdział 12. PODSUMOWANIE 201
Rozdział 13. POSTULATY DOTYCZĄCE POPRAWY OPIEKI STOMATOLOGICZNEJ
NAD POPULACJĄ W WIEKU ROZWOJOWYM 203
PIŚMIENNICTWO 205
SKOROWIDZ 221