Wybrane elementy stylu życia młodych sportowców z Dolnego Śląska

Dolny Śląsk jest jednym z szesnastu województw w Polsce, a jego powierzchnia oraz liczba mieszkańców jest bliska średniej dla wszystkich województw. Jednak na sportowej mapie Polski jest to jeden z wiodących regionów. Świadczą o tym międzynarodowe sukcesy sportowców seniorów, jak również wysokie miejsce województwa dolnośląskiego w corocznej klasyfikacji sportu dzieci i młodzieży. Dolny Śląsk znany jest w kraju i za granicą zarówno z silnych drużyn w grach zespołowych, jak i z sukcesów osiąganych w sportach indywidualnych. Wśród gier zespołowych wiodącą rolę odgrywały i/lub nadal odgrywają: piłka nożna mężczyzn (Zagłębie Lubin, Śląsk Wrocław) i kobiet (Zagłębie Lubin, AZS Wrocław), koszykówka mężczyzn (Śląsk Wrocław, Turów Zgorzelec) i kobiet (Ślęza Wrocław), piłka ręczna mężczyzn (Śląsk Wrocław, Zagłębie Lubin, Chrobry Głogów) i kobiet (MKS Karkonosze Jelenia Góra, Zagłębie Lubin, KPR Kobierzyce) oraz siatkówka kobiet (poprzednio Impel, a obecnie Volleyball Wrocław). Wśród sportów indywidualnych wyróżnić można obecnie dyscypliny sportu: lekkoatletykę, strzelectwo, pływanie, kolarstwo, judo, szermierkę, zapasy, taekwondo, żeglarstwo oraz biathlon. Z Dolnego Śląska pochodzi też wielu medalistów igrzysk olimpijskich (Józef Zapędzki, Renata Mauer, Józef Tracz, Ryszard Szurkowski, Władysław Żmuda, Maja Włoszczowska, Piotr Małachowski, Paweł Rańda, Tomasz Motyka, Wojciech Bartnik). Reprezentowali oni lub nadal reprezentują dolnośląskie kluby, a także w wielu wypadkach urodzili się i wychowywali na Dolnym Śląsku.
W ogólnopolskim systemie współzawodnictwa prowadzonym w sporcie młodzieżowym województwo dolnośląskie od wielu lat zajmuje czołowe miejsca, a w punktacji obejmującej współzawodnictwo w 2018 r. uplasowało się na czwartej pozycji. Najwyżej sklasyfikowany dolnośląski klub Śląsk Wrocław zajął bardzo wysokie - trzecie - miejsce. Klub prowadzi działalność w wielu sekcjach, stąd tak wysoka pozycja w ogólnopolskim rankingu, w którym sklasyfikowano 3720 klubów. Na terenie Dolnego Śląska punkty w systemie współzawodnictwa zdobyło blisko 300 klubów, z czego 62 kluby mają swoją siedzibę w stolicy województwa, co wyraźnie wskazuje na dominację tego miasta na tle pozostałych.
Województwo dolnośląskie zamieszkiwało w 2015 r. blisko 3 mln ludzi, z czego nieznaczną większość stanowiły kobiety (51,9%). Jednak w grupie wiekowej 15-19 lat proporcje dziewcząt i chłopców były odwrotne niż w populacji dorosłych i to chłopców było nieco więcej niż dziewcząt (51,8%) (dane Urzędu Statystycznego we Wrocławiu). Spośród blisko 133 tys. młodych ludzi mieszkających na Dolnym Śląsku tylko niewielki ich odsetek uprawiał sport kwalifikowany*. Według danych Dolnośląskiej Federacji Sportu w 2015 r. około 700 młodych sportowców w wieku 15-19 lat zasilało kadry Dolnego Śląska w ponad 40 różnych dyscyplinach sportu. Mimo że jest to niewielka część całej populacji dolnośląskiej młodzieży, to jednak odgrywa ona istotną rolę ze względu na wysoki prestiż sportu i olbrzymie zainteresowanie nim większości społeczeństwa. Sport przyciąga także uwagę mass mediów, co powoduje, że problemy społeczne i wychowawcze, jakie dotykają to środowisko, szybko są nagłaśniane i także często wyolbrzymiane, sport jest bowiem swoistą soczewką, w której ogniskują się zarówno pozytywne, jak i negatywne zjawiska społeczne.
Sport ma możliwości wszechstronnego oddziaływania na młodych ludzi i z reguły odciska na nich swoje piętno. Najczęściej uprawianie sportu kojarzone jest z jego korzystnym wpływem na sportowców, jednak nie zawsze tak się dzieje, o czym świadczą wyniki licznych badań prowadzonych na całym świecie. Opisano je w skrócie w dalszej części pracy. Dominują wśród nich obserwacje prowadzone w Stanach Zjednoczonych oraz w Europie Zachodniej. Tylko nieliczne badania dotyczące młodych polskich sportowców zostały przeprowadzone w XXI w. Niniejsza publikacja ma więc poszerzyć wiedzę na temat wybranych aspektów stylu życia młodych polskich sportowców, choć jej autor zdaje sobie sprawę, że uogólnianie uzyskanych wyników na całą populację młodych ludzi uprawiających sport w Polsce nie jest w pełni uzasadnione i wymagałoby dodatkowej weryfikacji. Niemniej jednak opracowanie ma stanowić studium obejmujące wybrane aspekty stylu życia młodych sportowców uprawiających różne dyscypliny sportu. Najwięcej miejsca autor poświęcił stosunkowi sportowców do używek, sposobom wykorzystania czasu wolnego, miejscu nowoczesnych mediów w życiu zawodników oraz ich relacji z najbliższymi. Autor podejmuje też polemikę na temat wpływu uprawiania sportu na stosunek do obowiązków szkolnych. W wynikach badań przedstawiono, na ile młodzi sportowcy w swoim stylu życia różnią się od uczniów szkół dolnośląskich — najczęściej nieuprawiających sportu kwalifikowanego. Znaczna część pracy poświęcona jest także różnicom dotyczącym wybranych elementów stylu życia, a które można zaobserwować u młodych sportowców uprawiających różne rodzaje dyscyplin sportowych (ze szczególnym uwzględnieniem podziału na sporty indywidualne i gry zespołowe).
Uzyskane w wyniku przeprowadzonych badań dane pozwalają zdiagnozować względnie aktualny stan wybranych zjawisk (np. w zakresie problemu nadużywania alkoholu czy narkotyków w grupach sportowych). Uzyskane wyniki wskazują na potrzebę permanentnej pracy trenerskiej w obszarze wychowawczym i społecznym, gdyż samo uprawianie sportu przez młodych ludzi nie jest wystarczającym warunkiem tego, aby byli oni wartościowymi członkami społeczeństwa dziś, a przede wszystkim w przyszłości.

Spis treści:

Wprowadzenie 5
1. Charakterystyka problematyki 7
1.1. Sport - definicje, rodzaje, funkcje oraz rola i miejsce w życiu młodych ludzi 7
1.1.1. Definicje sportu 7
1.1.2. Rodzaje sportu 8
1.1.3. Funkcje sportu 8
1.1.4. Rola i miejsce sportu w życiu młodych ludzi 14
1.2. Styl życia - definicje, elementy oraz znaczenie stylu życia dla osób uprawiających sport 16
1.2.1. Definicje stylu życia oraz jego elementy 16
1.2.2. Prozdrowotny styl życia 19
1.2.3. Styl życia młodych ludzi 22
1.2.4. Znaczenie stylu życia dla osób uprawiających sport 25
1.3. Uprawianie sportu a wybrane aspekty stylu życia - przegląd badań 26
1.3.1. Uprawianie sportu a korzystanie z używek 27
1.3.2. Uprawianie sportu a sposoby wykorzystania czasu wolnego 43
1.3.3. Uprawianie sportu a stosunek do obowiązków szkolnych 44
1.3.4. Ograniczenia dotychczasowych badań 45
2. Metodologia badań 49
2.1. Cel badań 49
2.2. Problem badawczy oraz uzasadnienie podjęcia problematyki 50
2.3. Pytania badawcze 50
2.4. Paradygmat i rodzaj badań oraz metody, techniki i narzędzia badawcze 51
2.4.1. Paradygmat i rodzaj badań 51
2.4.2. Metody, techniki i narzędzia zbierania danych 51
2.4.3. Metody, techniki i narzędzia opracowania danych 52
2.5. Podmiot badań 53
2.5.1. Liczebność badanych z uwzględnieniem kryterium wieku i płci 53
2.5.2. Staż i poziom sportowy zawodników 56
2.5.3. Podział dyscyplin sportowych 58
2.5.4. Inne zmienne opisujące grupę (miejsce zamieszkania i wykształcenie rodziców) 60
2.6. Organizacja i obszar badań 61
2.7. Wiarygodność uzyskanych wyników 62
2.8. Ograniczenia metodologicżne badań 64
3. Wyniki badań 65
3.1. Różnice między sportowcami w wybranych elementach stylu życia 65
3.1.1. Palenie papierosów 65
3.1.2. Spożycie alkoholu 70
3.1.3. Zażywanie narkotyków i leków bez recepty 83
3.1.4. świadomość szkodliwości używek 90
3.1.5. Korzystanie z komputera, Internetu, telewizji oraz granie na automatach 93
3.1.6. Inne sposoby wykorzystania czasu wolnego 99
3.1.7. Samoocena, samopoczucie i zadowolenie z życia 101
3.1.8. Stosunek do obowiązków szkolnych i wyniki w nauce 106
3.1.9. Sytuacja materialna rodziny 109
3.1.10. Stosunki z najbliższymi 111
3.1.11. Stosunek do wybranych norm społecznych 112
3.2. Różnice między sportowcami a uczniami w wybranych elementach stylu życia 114
3.2.1. Palenie papierosów 114
3.2.2. Picie alkoholu 117
3.2.3. Zażywanie narkotyków i leków bez recepty 125
3.2.4. Świadomość szkodliwości używek 132 3.2.5. Korzystanie z komputera, Internetu i telewizji oraz granie na automatach 134 3.2.6. Inne sposoby wykorzystania czasu wolnego 136
3.2.7. Stosunek do obowiązków szkolnych i wyniki w nauce 136
3.2.8. Sytuacja materialna rodziny 138
3.2.9. Stosunki z najbliższymi 140
3.2.10. Opinia o środowisku 141
4. Dyskusja 144
4.1. Zachowania typowe dla młodzieży w analizowanym przedziale wieku 144
4.2. Stosowanie używek a uprawianie sportu 146
4.3. Palenie papierosów 147
4.4. Picie alkoholu 150
4.5. Czynniki wpływające na związki między spożyciem alkoholu a uprawianiem sportu 152
4.5.1. Wiek ankietowanych a spożycie alkoholu 152
4.5.2. Płeć ankietowanych a spożycie alkoholu 153
4.5.3. Rodzaj dyscypliny sportowej a spożycie alkoholu 155
4.6. Używanie narkotyków 158
4.6.1. Używanie przetworów konopi indyjskich (marihuany i haszyszu) 158
4.6.2. Zażywanie innych narkotyków oraz leków bez recepty 164
4.7. Skutki i przyczyny używania narkotyków 165
4.7.1. Zachowania grupy rówieśniczej młodych sportowców w aspekcie stosowania używek 166
4.8. Używanie środków dopingujących 167
4.9. Skłonność do zachowań ryzykownych oraz stosunek do wybranych norm społecznych 168
4.10. Sposoby zagospodarowania czasu wolnego 171
4.10.1. Oglądanie telewizji, gra na automatach i na komputerze 172
4.10.2. Korzystanie z Internetu 174
4.11. Stosunek do obowiązków szkolnych 176
4.12. Styl życia a jakość życia 177
4.12.1. Status majątkowy rodziny 177
4.12.2. Stosunki z najbliższymi 179
5. Podsumowanie i wnioski 180
Aneks 183
Bibliografia 184
Wykaz rycin i tabel 202
Summary 209